Justyna Słomska-Nowak: Musimy sprostać wymogom rynku kultury

Rozmowa z dr Justyną Słomską-Nowak, etnologiem, kierownikiem Działu Wydawnictw w Muzeum Etnograficznym w Toruniu; dr Słomska-Nowak została wyróżniona przyznawaną z okazji Międzynarodowego Dnia Muzeów tegoroczną nagrodą marszałka województwa.

Wydawnictwa to całkiem spora część działalności MET. Wydajecie książki bo?

To niezwykle ważna część działalności naukowej i popularyzatorskiej naszego muzeum. Do każdej z wystaw – stałych i czasowych – przygotowujemy profesjonalnie i starannie opracowane katalogi, bogato ilustrowane, omawiające dane zagadnienie w sposób dogłębny i przystępny. Publikujemy również monografie naukowe, mamy swoje czasopismo „Materiały Muzeum Etnograficznego w Toruniu”, gdzie prezentujemy efekty naszych badań, zainteresowań i dociekań.

 Wart szczególnej uwagi jest wasz cykl „Etnografia ocalona”.  

„Etnografia ocalona” to nasza wyjątkowa seria wydawnicza. Książki, które w niej publikujemy często uznawane były dotąd za zaginione lub zapomniane. To prace dotyczące historii polskiej etnografii, etnologii i antropologii kulturowej. Seria przywraca do publicznego obiegu książki zasłużonych dla polskiej antropologii badaczy, przypomina też sylwetki nieco już zapomnianych uczonych oraz ich prace. Tłumaczymy również wydane w obcych językach prace polskich autorów, które nigdy wcześniej po polsku się nie ukazały.  Dotąd wydaliśmy pięć książek. Pozwolę je sobie tutaj wymienić: „Rybołówstwo Borowiaków Tucholskich” Władysława Jagiełły, „Mój rok na Syberii” Marii Czaplickiej, „Kultura społeczna Polesia Rzeczyckiego” Czesława Pietkiewicza, „Interpretacja >> Dziadów<< Mickiewiczowskich na podstawie skarbca kultury białoruskiej” Olimpii Swianiewiczowej i szczególnie mi bliska „Ornament, forma i symbolika w sztuce ludowej na Żmudzi” Józefa Perkowskiego.

Jest pani współautorką i redaktorką tych książek. Interesuje panią kultura dawnych Kresów?

Na informacje o rękopisie Józefa Perkowskiego trafiliśmy szukając kolejnych publikacji do „Etnografii ocalonej”. To postać niemal zupełnie obecnie nieznana w historii badań nad sztuką ludową Polski i dawnych Kresów. Niezwykle ciekawa, ale i tragiczna. Był grafikiem, członkiem grupy artystycznej Ryt, uczniem Władysława Skoczylasa, oraz etnografem-samoukiem. Jego rodzina od pokoleń związana była z ziemiami Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dawnym Księstwem Żmudzkim. Przebywając w majątku rodzinnym w Dziuginianach zainteresował się żmudzką sztuka ludową i to właśnie jej badaniu – dokumentowaniu w postaci rysunków i fotografii – a także opracowaniu naukowemu poświecił całe swoje życie. Efektem fascynacji żmudzką sztuką ludową był prawie czterystustronicowy rękopis ze 106 tablicami, ukończony w 1939 roku, niemal w przededniu wybuchu wojny. Przez lata uznawany był za zaginiony, odnaleźli go pracownicy Muzeum Alka w Telszach w latach 80. XX wieku i przystąpili do przetłumaczenia na język litewski. Książka w tym języku wydana została w 1999 r., ciągle jednak nie ukazała się w języku oryginału – po polsku. Nasze starania o wydanie „Ornamentu …” trwały prawie pięć lat, tyle czasu potrzebowaliśmy na przepisanie, redakcję naukową i opracowanie naukowe i graficzne tego niezwykłego dzieła.

Natomiast „Wileńskie kiermasze, jarmarki i odpusty. Fotografie Bolesławy i Edmunda Zdanowskich” to tytuł zarówno wystawy, jak i książki, które miałam przyjemność w ubiegłym roku przygotować z Jolantą Jakubowską z naszego Archiwum Naukowego. Wystawa była pierwszą tak szeroką prezentacją zdjęć tych wybitnych fotografów. Była to również swoista promocja kolekcji, która znajduje się w naszych zbiorach.

Spróbujmy te pozycje w tym miejscu zareklamować. Gdzie je można kupić?

Wszystkie nasze wydawnictwa dostępne są w muzealnym sklepiku, można je też kupić przez internet.

W maju obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Muzeów. Czy ochrona dziedzictwa zyskuje na znaczeniu czy raczej traci?

My, muzealnicy, bez względu narodowość czy miejsce pracy spotykamy się często z podobnymi problemami, stajemy w obliczu podobnych dylematów. Choć kontaktujemy się ze sobą, nie tworzymy społeczności w wymiarze międzynarodowym. Na naszym rodzimym podwórku jest inaczej, tu bardzo ważną funkcję pełni Stowarzyszenie Muzealników Polskich, które od 2015 roku ma także swój kujawsko-pomorski oddział, bardzo prężnie działający na rzecz integracji naszego lokalnego środowiska zawodowego.

My, muzealnicy, ze względu na specyfikę instytucji w jakich pracujemy, zajmujemy się różnorodnym dziedzictwem kulturowym. Każdą jego część trzeba zachować w postaci obiektów muzealnych, udokumentować, opracować naukowo i spopularyzować kierując przekaz popularyzatorski do możliwie szerokiego grona odbiorów. Istotna jest świadomość zachowania owego dziedzictwa, w naszym przypadku szeroko rozumianej kultury ludowej, dla kolejnych pokoleń. Ta idea towarzyszy nam w naszej codziennej pracy. Nie udałoby nam się to bez wsparcia finansowego instytucji samorządowych. Bez inwestowania w zachowanie dziedzictwa kulturowego – materialnego i niematerialnego – a także bez  dofinansowania płac muzealników ta nasza niezwykle ideowa praca może się nie udać.

Odbiorcy naszych „produktów” muzealnych – wystaw, zajęć edukacyjnych, koncertów, kiermaszów, przeglądów, nocy muzealnych – są bardzo różnorodni. Z jednej strony mamy stałe grono miłośników, obecne niemal na każdej imprezie. Staramy się też jednak docierać do nowych grup. Na rynku kulturalnym Torunia i regionu panuje duża konkurencja, dużo się dzieje, więc odbiorca ma w czym wybierać. A my, muzealnicy, musimy sprostać, z jednej strony, wymogom rynku kultury, na którym pracujemy, z drugiej - idei, zgodnie z którą zajmujemy się niekonieczne popularnymi zagadnieniami, często uznawanymi za niszowe czy mało znane. Bo jeśli nie muzealnik, to kto? To jest częścią naszej misji.

Partnerem modułu jest Województwo Kujawsko-Pomorskie.