Cytokiny - czym są, jaką pełnią rolę w organizmie?

Cytokiny są integralną częścią układu immunologicznego organizmu. Bez specyficznych sygnałów wysyłanych przez te komórki nie rozpoczęłaby się prawidłowa reakcja obronna na pojawienie się patogennego czynnika, który zaburza równowagę ustroju. Ich uwalnianie jest odpowiedzią na czynniki rozpoznane jako niebezpieczne.

Czym są cytokiny?

Cytokiny (gr. citos – komórka, kinesis - ruch) to białka, a w uściśleniu glikoproteiny o rozmiarach od kilku do kilkunastu kDa masy atomowej, które stanowią o szybkości reakcji obronnej organizmu. Wysyłane przez leukocyty uczestniczą w przebiegu procesów odporności wrodzonej i nabytej. Cytokiny pełnią rolę mediatorów procesów zapalnych i decydują o reakcji odpornościowej na pojawienie się antygenu. 

Cytokiny po związaniu się ze specyficznym receptorem, za pośrednictwem wewnątrzkomórkowych szlaków sygnałów wysyłają informację docelowym komórkom. Poszczególne cytokiny w zależności od bodźca uwalniane są w różnych ilościach i proporcjach, regulując w ten sposób odpowiedź immunologiczną ustroju. W miejscu powstania reakcji zapalnej dochodzi do skupienia różnych komórek immunokompetentnych, których rolą jest dopełnienie odpowiedzi obronnej. 

Cechy cytokin:

• Działanie plejotropowe – cytokiny prezentują zdolność wielokierunkowego działania, te same cytokiny mogą wykazywać odmienny wpływ na komórki różnego typu.
• Redundancja – różne rodzaje cytokiny mają jednakowy efekt wywierania na komórkę.
• Działanie antagonistyczne – cytokiny wydzielane w tej samej reakcji, mogą blokować nawzajem swoje działanie. 
• Działanie synergistyczne – różne cytokiny wydzielane w tym samym czasie, potęgują efekt oddziaływania danej reakcji. 
• Sprzężenie zwrotne dodatnie – cytokiny wydzielane przez jedną komórkę, stymuluje inną komórkę do wydzielania cytokin.
• Sprzężenie zwrotne ujemne – cytokiny wydzielane przez jedną komórkę, hamuje wydzielanie innych cytokin przez inną komórkę. 

Rola cytokin 

Cytokiny przede wszystkim uczestniczą w przebiegu reakcji zapalnej i kontrolują wszystkie fazy odpowiedzi odpornościowej organizmu. Istnieją cytokiny o działaniu prozapalnym i przeciwzapalnym i to przewaga jednej lub drugiej frakcji decyduje o rozwinięciu lub wygaszeniu zapalenia. 

Działanie cytokin obejmuje:

• Regulację prawidłowego wzrostu komórek;
• Regulację odpowiedzi immunologicznej;
• Wpływają na syntezę białek fazy ostrej;
• Aktywują komórki biorące udział w reakcji zapalnej (makrofagi, neutrofile, komórki tuczne). 

Cytokiny różnią się między sobą sposobem oddziaływania na komórki. Jednym z nich jest oddziaływanie autokrynowe, które polega na tym, że dany rodzaj cytokin oddziałuje na komórkę, przez którą zostały wydzielone zaraz po połączeniu się z właściwym receptorem. Z kolei oddziaływanie parakrynowe dotyczy wpływu cytokin na komórkę, sąsiadującą z komórką wydzielniczą. Oddziaływanie cytokin na komórki innych narządów to wpływ endokrynowy cytokin.  

Podział cytokin 

Cytokiny można pogrupować pod względem ich budowy i funkcji jaką pełnią. Warto podkreślić, że wciąż odkrywane są nowe cytokiny, a nawet te już poznane niezwykle trudno jest poddać jednoznacznej klasyfikacji. 

• Interleukiny to cytokiny, wytwarzane i wysyłane przez leukocyty, głównie przez limfocyty i monocyty. Pobudzają i kontrolują aktywność komórek różnych układów (immunologicznego, krwiotwórczego, hormonalnego, nerwowego). Decydują o wzajemnej komunikacji pomiędzy leukocytami. Interleukiny oznaczane są symbolem „IL” oraz cyfrą lub liczbą arabską, dodatkowo literą greckiego alfabetu. 
• Cytokiny hemopoetyczne wpływają na proces różnicowania komórek szlaku tworzenia krwi w szpiku kostnym. 
• Interferony to glikoproteiny uwalniane w momencie powstawania infekcji wywołanej wirusem. Wykazują działanie przeciwwirusowe, przeciwnowotworowe i zapobiegają nadmiernej proliferacji patologicznych komórek. Oznaczane są przez symbol „INF” i jedną z greckich liter.
• Nadrodzina cząsteczek TNF (czynnik martwicy nowotworu) to cząsteczki białkowe wytwarzane przez limfocyty T, makrofagi, monocyty oraz komórki NK. Wykazują działanie prozapalne i cytotoksyczne. 

Cytokiny, których nie można zakwalifikować do żadnej z grup to między innymi transformujący czynnik wzrostu TGFβ. Podstawowa rola tych cytokin jest hamujące oddziaływanie na wytwarzanie cytokin przez inne komórki, czyli dochodzi do sprzężenia zwrotnego ujemnego. 

Sprawnie działający układ odpornościowy stanowi barierę przed patogenami zaburzającymi homeostazę ustroju. Kluczowe działanie profilaktyczne będzie miała dieta pokrywająca zapotrzebowanie na poszczególne makro i mikroskładniki oraz witaminy. W okresie obniżonej odporności warto stosować leki o działaniu immunostymulującym. Dużą skuteczność dają te, w których składzie znajdują się takie substancje jak aloes drzewiasty, jeżówka purpurowa oraz pelargonia afrykańska. W okresie jesienno-zimowym należy wprowadzić suplementację witaminą D3, która także odgrywa ważną rolę w odpowiedzi odpornościowej organizmu.

Dowiedz się więcej na Bioaronsystem.pl