Honorowi obywatele Torunia: gen. Elżbieta Zawacka

Już od XIX wieku w Toruniu przyznawane są honorowe obywatelstwa osobom związanym z miastem, które szczególnie przysłużyły się historii. Na tej liście widnieje wiele znakomitych nazwisk, a wśród nich wyjątkowa kobieta – gen. prof. dr hab. Elżbieta Zawacka, ps. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”. Należała do cichociemnych, brała udział w powstaniu warszawskim, została uhonorowana wieloma orderami i przeżyła niemal sto lat. Poznajcie historię wyjątkowej kobiety – Elżbiety Zawackiej.

 Zawacka urodziła się w Toruniu w 1909 roku, kiedy Polska była pod zaborami, a Toruniem rządzili pruscy władcy. Wyjechała na studia na Uniwersytet Poznański, gdzie ukończyła wydział matematyczny. Już w 1939 roku wstąpiła do wojska i brała udział w obronie Lwowa, walcząc w szeregach Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej

ps. „Zelma”

Jeszcze w 1939 roku w Polsce zaczęła tworzyć się Służba Zwycięstwu Polski, gdzie przyjęła pseudonim „Zelma” i służyła tam aż do 1945 roku. Tworzyła niezależną grupę Służby na Górnym Śląsku. Zelma w 1941 roku była kurierem. Przewoziła dokumenty przez Berlin aż do Londynu, dzięki fałszywym dokumentom. Wtedy też powróciła do swoich zajęć sprzed wojny, kiedy to była nauczycielką. Kiedy wracała z wypraw, udzielała lekcji na tajnych kompletach.

ps. „Zo”

W 1943 roku, z polecenia Stefana Roweckiego – Głównego Komendanta Armii Krajowej wyruszyła do Londynu, a trasa wiodła przez pół Europy. Miała za zadanie dotrzeć do Sztabu Naczelnego Wodza, a także skoordynować pocztę krajową i przekazać żądania gen. Roweckiego, dotyczące kobiecych oddziałów AK. Do Polski „wleciała” skacząc ze spadochronu. W 1944 roku Zo została odsunięta od działań kurierskich. Działała wtedy w Wojskowej Służbie Kobiet i wraz z nimi wzięła udział w powstaniu warszawskim, a zaraz po nim, na nowo koordynowała działalność kurierską. Jeszcze w 1944 została kapitanem Wojska Polskiego, a niedługo potem otrzymała wojskowy tytuł majora. Aż do 1948 roku działała w konspiracji, lecz z czasem przeciwko komunistom.

Od września 1951 roku do lutego 1955 roku przebywała w więzieniu, gdzie trafiła po aresztowaniu przez UB. Uzyskała tytuł doktora na Uniwersytecie Gdańskim, a po habilitacji w 1972 roku wróciła do Torunia, gdzie współtworzyła zakład Andragogiki, lecz w 1987 roku, został zamknięty na skutek represji SB, a Zawacka odeszła na Emeryturę.

„Ocalić od zapomnienia”

Poświęciła się działalności historycznej i zaczęła dokumentować działania AK w czasie wojny. Była współinicjatorką Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, została uhonorowana między innymi Orderem Orła Białego, Krzyżem Virtuti Militari (dwa razy) i wieloma innymi orderami. W 1992 roku została Honorową Obywatelką Torunia, a w 2006 roku, Prezydent RP Lech Kaczyński mianował ją generałem brygady. Zmarła w 2009 roku w Toruniu, zaledwie dwa miesiące przed swoimi 100 urodzinami.

23 września 2014 roku odsłonięto w Toruniu pomnik Elżbiety Zawackiej, autorstwa Tadeusza Porębskiego, znajdujący się przed Archiwum i Muzeum Pomorskim Armii Krajowej.

Zdjęcie: By Margoz - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36711125

Dziś jej imię noszą między innymi: Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu, most drogowy w Toruniu, oraz Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, którą była współzałożycielką, a która wcześniej nazywała się Fundacją Archiwum i Muzeum Pomorskim AK oraz Wojskowej Służby Polek w Toruniu. 

Zdjęcie główne: By Chancellery of the President of the Republic of Poland - prezydent.pl, GFDL 1.2, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=13890371